Een nieuw industrieel kompas: het Europese actieplan voor staal en metaal

De Europese Commissie presenteerde op 19 maart 2025 het "European Steel and Metals Action Plan”.[1] [2] Dit plan moet de basis vormen voor een concurrerende en duurzame Europese staal- en metaalindustrie. Aanleiding voor het actieplan is de toenemende druk op de sector, veroorzaakt door onder andere hoge energieprijzen, wereldwijde overcapaciteit (met name door Aziatische spelers), een groeiende afhankelijkheid van grondstoffen uit derde landen en de noodzaak tot snelle verduurzaming. Tegelijkertijd staat deze sector centraal in de Europese industriële infrastructuur en is zij van strategisch belang voor onder meer defensie, energie en bouw. Met dit plan wil de Europese Commissie een industrieel fundament leggen voor de toekomst.

In deze publicatie bespreek ik de belangrijkste onderdelen van het plan en de mogelijke gevolgen ervan voor de sector.

Het actieplan bevat een breed pakket aan maatregelen, die zijn onderverdeeld in een aantal pijlers. Deze pijlers werk ik hierna kort uit.

Allereerst staat betaalbare en schone energievoorziening van de sector centraal. De Europese Commissie wil onder andere via aanpassing van staatssteunregels, versnelde netaansluitingen en energiebelastingverlagingen, de energiekosten voor energie-intensieve bedrijven drastisch verlagen.

Een tweede speerpunt is het voorkomen van koolstoflekkage, bij de productie van goederen in derde landen. Het Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM), dat vanaf 1 oktober 2023 gefaseerd inwerking is getreden, krijgt een bredere toepassing. Het CBAM-mechanisme is een EU-maatregel die een CO₂-heffing oplegt op ingevoerde goederen uit sectoren met hoge koolstofuitstoot. De Europese Commissie overweegt om de reikwijdte van CBAM uit te breiden naar bepaalde staal- en aluminium ‘downstreamproducten’, ofwel afgeleide producten op basis van staal en aluminium die verder in de toeleveringsketen worden verwerkt. Denk dan aan  bijvoorbeeld buizen, platen, carrosseriepanelen, kozijnen, huishoudelijke apparaten, bouwprofielen, bevestigingsmiddelen. Daarnaast worden maatregelen tegen ontwijking genomen om ‘greenwashing’ tegen te gaan, ofwel het misleidend presenteren van producten, diensten of bedrijfspraktijken als duurzaam of milieuvriendelijk, terwijl ze dat in werkelijkheid niet zijn.

Naast het voorgaande worden de handelsbeschermingsmaatregelen tegen oneerlijke concurrentie in de staal- en aluminiumindustrie verder uitgebreid. De huidige EU-maatregelen tegen dumping en gesubsidieerde export (vooral uit China) blijken volgens de Europese Commissie niet voldoende te zijn. Deze nieuwe maatregelen worden eind 2026 door de Europese Commissie geïntroduceerd.

Verder bevat het plan concrete stappen richting meer circulariteit. De Europese Commissie werkt aan verplichtingen om een minimaal percentage gerecycled materiaal te gebruiken voor onder meer de productie van voertuigen en bouwproducten. Daarnaast overweegt de Europese Commissie om handelsmaatregelen in te stellen op de export van metaalschroot, om binnenlandse recyclingcapaciteit te stimuleren.

Tot slot komt er aanzienlijke publieke steun voor investeringen in verduurzaming. Via het Innovatiefonds ‘Horizon Europe’, nationale regelingen en de toekomstige Industrial Decarbonisation Bank wordt miljardensteun gerealiseerd voor de decarbonisatie van belangrijke industriële processen, waaronder de staal- en metaalsector. De Europese Commissie werkt daarnaast aan een nieuw label voor koolstofarme industriële producten, met als doel een markt te creëren voor Europese "groene" metalen. Dit label moet niet alleen zorgen voor marktvoordeel, maar ook transparantie bieden aan afnemers in sectoren zoals bouw, transport en defensie.

De meest opvallende nieuwe (beoogde) maatregel in het actieplan is de introductie van de zogenoemde "melted and poured"-regel. Deze regel houdt in dat de niet-preferentiële oorsprong van staalproducten niet langer bepaald wordt aan de hand van de laatste ingrijpende bewerking van het product, zoals nu vaak het geval is, maar op basis van het land waar het staal oorspronkelijk is gesmolten en gegoten. Daarmee wordt voorkomen dat staal, dat oorspronkelijk in een land met lage productiestandaarden is geproduceerd, via bewerkingen een andere oorsprong krijgt.

Met deze beoogde maatregel wil de Europese Commissie omzeiling van handelsbeschermende maatregelen en oorsprongsfraude tegengaan. Voor ondernemingen betekent de maatregel een grote verandering in hoe zij de oorsprong van hun materialen moeten vaststellen c.q. aantonen. Het is niet langer voldoende om aan te tonen waar de laatste (ingrijpende) bewerking plaatsvond; bedrijven moeten voor bepaalde producten hun volledige toeleveringsketen kunnen overzien en documenteren tot aan het moment van smelten en gieten. Dit heeft vooral gevolgen voor staalverwerkende bedrijven die werken met internationaal ingekochte grondstoffen.

Een concreet voorbeeld: een Nederlandse fabrikant van machineonderdelen koopt staal in van een toeleverancier in Turkije, die dit staal (toereikend) heeft bewerkt, maar het staal oorspronkelijk heeft ingekocht in China. Onder de huidige regels zou het product – onder bepaalde voorwaarden – de Turkse niet-preferentiële oorsprong krijgen. Met de "melted and poured"-regel moet deze fabrikant echter aantonen waar het staal daadwerkelijk is gesmolten of gegoten. Als het staal is gesmolten of gegoten in China en een EU-handelsmaatregel van toepassing is op Chinees staal, dan valt het product alsnog onder die maatregel.

Let op, de Europese Commissie is nog in de onderzoekende fase over de bovenstaande wijziging en beoogt om in het derde kwartaal van 2025 een definitief voorstel te doen en voor het einde van 2025 de precieze uitwerking en implementatiedatum te verschaffen.

Voor ondernemingen in de metaal- en staalsector betekent het gehele actieplan zowel nieuwe verplichtingen als nieuwe kansen. Enerzijds zullen producenten zich moeten voorbereiden op strengere eisen rond emissies, recycling en rapportage. Bedrijven zullen ook geconfronteerd worden met toenemende CO2-heffingen onder de CBAM-verordening en mogelijk nieuwe regels rondom het bepalen van de niet-preferentiële oorsprong van producten.

Anderzijds ontstaan er belangrijke steunmogelijkheden. Wie investeert in schone technologieën, kan rekenen op publieke financiering en soepelere regelgeving. De nadruk op circulariteit kan kansen bieden voor hergebruikers en verwerkers van schroot, mits zij zich houden aan strengere kwaliteits- en verwerkingsnormen.

Voor de Europese metaalindustrie wordt het komende decennium cruciaal: wie nu vooroploopt in innovatie, verduurzaming en samenwerking, kan profiteren van een nieuwe industriële dynamiek. Tegelijkertijd is het voor de MKB-praktijk van belang dat steunmaatregelen toegankelijk zijn en administratieve lasten beperkt blijven. De Europese Commissie heeft reeds aangekondigd dat zij in 2026 met aanvullende vereenvoudigingsvoorstellen komt voor het mkb in energie-intensieve sectoren.

Dit actieplan laat zien dat de EU de ondersteuning van haar staalindustrie serieus neemt. Voorheen ging men uit van de gedachte dat marktwerking vanzelf voor eerlijke concurrentie en duurzaamheid zou zorgen. Nu kiest de EU duidelijk voor een actievere aanpak. Voor bedrijven betekent dat niet alleen dat er strengere regels aankomen, bijvoorbeeld voor het aantonen van niet-preferentiële oorsprong en de CO2-uitstoot bij de productie, maar ook dat er volop kansen liggen met de juiste aanpak. Denk aan financiële steun voor innovatieve technologie, belastingvoordelen of een betere positie op de Europese markt als je met ‘groen staal’ werkt.

Wat vooral belangrijk is: dit plan raakt niet alleen de grote spelers. Ook mkb’ers, toeleveranciers en recyclers krijgen ermee te maken. Het is dus slim om nu al te kijken wat de veranderingen voor uw bedrijf kunnen betekenen. En hoewel het plan veel nieuwe (potentiële) verplichtingen en maatregelen introduceert, is de algemene strekking dat de EU de metaal- en staalsector wil helpen om schoner, eerlijker en sterker te worden. Het nieuwe beleid draait niet alleen om regels, maar geeft ook duidelijk richting hoe Europa haar metaal- en staalindustrie wil vormgeven.